៣ – វិធីអប់រំចិត្ត
ក្នុងខាងដើមនៃការអប់រំចិត្តនេះ ត្រូវស្គាល់ចិត្តព្រមទាំងស្គាល់លក្ខណៈ នឹងអាការរបស់ចិត្ត សម្រាប់ត្រួតត្រាពិចារណា ដូចមានកញ្ចក់សម្រាប់ឆ្លុះមើលស្រមោលមុខ ព្រោះធម្មតាការអប់រំគ្រប់យ៉ាងត្រូវមានគ្រឿងសម្រាប់ប្រើក្នុងការ នោះ ព្រមទាំងសេចក្ដីសំគាល់នៃការអប់រំ, សូម្បីការអប់រំចិត្តក៏ដូច្នោះដែរ គឺត្រូវរៀនឲ្យដឹងរឿងចិត្តល្មមជាគោលការនឹងសេចក្ដីសំគាល់នៃការ អប់រំចិត្តជាមុន ដើម្បីធ្វើចិត្តឲ្យជាធម្មជាតគួរដល់ការងារដ៏ប្រពៃ ទាំងផ្លូវលោក ទាំងផ្លូវធម៌ ឲ្យទាល់តែចិត្តស្ងប់ចាកអកុសលធម៌ទាំងឡាយ មានការដឹងហេតុផលជាក់ច្បាស់តាមសេចក្ដីពិត, ចំណែកផលដែលយើងប្រាថ្នាយ៉ាងក្រៃលែង ក៏គឺឲ្យជាចិត្តពេញបរិបូណ៌ដោយសេចក្ដីសុខមែន ៗ មិនមានអ្វីលាយឡំ ។ ការអប់រំចិត្តនេះមិនមែនគ្រាន់តែទំនុកបំរុងដល់ការងារផ្លូវធម៌ ប៉ុណ្ណោះទេ ដែលពិតនោះគឺទំនុកបំរុងដល់ការងារចំណែកគតិលោកផង ព្រោះការងារដ៏ប្រពៃទាំងឡាយដែលឲ្យសម្រេចប្រយោជន៍ទាំងខ្លួនឯង ទាំងពួកគណៈប្រទេសជាតិ សុទ្ធតែមានធម៌ដ៏ប្រពៃ ដោយលះបង់ធម៌ចំណែកអកុសលដែលមានទុក្ខជាផលនោះចេញ ហើយអប់រំបំពេញធម៌ចំណែកកុសលដែលមានផលជាសុខឲ្យកើតមានឡើង ក្នុងចិត្តរបស់ខ្លួន ។ គ្រឿងឧបករណ៍ក្នុងការនេះ ក៏មិនត្រូវមានដើមទុនអ្វីប៉ុន្មានទេគ្រាន់តែព្យាយាមឲ្យមានសតិ គ្រប់ឥរិយាបថ ហើយតាំងចិត្តកំណត់ពិចារណាត្រួតត្រាសង្កេតមើលក្នុងការដែលធ្វើ ពាក្យដែលនិយាយ រឿងដែលគិតឲ្យដឹងថាជាសុចរិត ឬទុច្ចរិត, កាលនឹងធ្វើអ្វី និយាយអ្វី គិតអ្វីគួរពិចារណាមើលថា បើយើងនឹងធ្វើយ៉ាងនេះ គិតយ៉ាងនេះទៅ តើជាសុចរិត ឬទុច្ចរិត, កាលដឹង ថាជាសុចរិត គប្បីធ្វើ, គប្បីនិយាយ, គប្បីគិត, កាលដឹងថាជាទុច្ចរិត ក៏កុំធ្វើ កុំនិយាយ កុំគិត, សូម្បីធ្វើហើយនិយាយហើយគិតហើយ ក៏គប្បី ពិចារណាដូច្នោះទៀត កាលដឹងថាជាសុចរិត ក៏គប្បីនៅដោយចិត្តប្រាមោជត្រេកអរ សិក្សាប្រតិបត្តិក្នុងកុសលធម៌ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃចុះ កាលដឹងថាជាទុច្ចរិត ក៏គប្បីសំដែងទោសដែលធ្វើល្មើសនោះចេញ ហើយតាំងចិត្តសង្រួមប្រយ័ត្នតទៅ កុំធ្វើថែមទៀត នេះឯង ជាកិច្ចខាងដើមនៃការអប់រំចិត្ត ។ កាលបើការធ្វើ ការនិយាយ នឹងការគិតជាសុចរិតហើយ បើមានបំណងនឹងព្យាយាមបំពេញតទៅ ក៏គួរអប់រំចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យតាំងនៅក្នុងសេចក្ដីស្ងប់, អ្វីជាសត្រូវចំពោះសេចក្ដីស្ងប់ចិត្ត គួរព្យាយាមបង្រ្កាបលះវៀរចេញ ហើយអប់រំបំពេញធម៌ដែលឲ្យកើតសេចក្ដីស្ងប់ចិត្តនោះឲ្យមានឡើងទ្រាំ អត់ធន់ធ្វើចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យធ្ងន់ធ្ង នឹងនួនតែក្នុងធម៌ជាចំណែកកុសល ។ នីវរណៈធម៌ គ្រឿងរាំងរាមិនឲ្យចិត្តបានដល់សេចក្ដីស្ងប់គឺ កាមច្ឆន្ទៈ ព្យាបាទៈ ថីនមិទ្ធៈ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច វិចិកិច្ឆា ទាំង ៥ នេះជាសត្រូវដោយត្រង់ចំពោះសេចក្ដីស្ងប់ចិត្ត គួរពិចារណាមើលថា នីវរណៈនោះមានទោសយ៉ាងណា, កាលបើ ពិចារណាឃើញទោសហើយក៏គួរលះចេញ សូម្បីលះមិនដាច់ស្រឡះទេ ក៏ឈ្មោះថាល្អជាងការបណ្ដោយទៅតាមអំណាចនីវរណៈដែរ, កាលបើនីវរណៈកើតឡើងគ្របសង្កត់ចិត្តក៏គួរពិចារណាមើលឲ្យដឹងថា នេះជានីវរណៈ ដែលកឲ្យកើតសេចក្ដីពេញចិត្តស្រឡាញ់ប្រាថ្នាជាប់ជំពាក់ទៅក្នុង រូប សំឡេង ក្លិន រស សម្ផស្ស ដែលគួរប្រាថ្នាខ្លះ, កឲ្យកើតអាឃាត បំផ្លាញប្រទូសរ៉ាយគេខ្លះ, កឲ្យកើតសេចក្ដីរួញថយ នឹងងងុយងោកងក់ខ្លះ, កឲ្យកើតសេចក្ដីរាយមាយនឹងរសាប់រសល់ខ្លះ, កឲ្យកើតសេចក្ដីសង្ស័យមិនដាច់ស្រេចខ្លះទាំងនេះឯងសុទ្ធតែជា សត្រូវចំពោះសេចក្ដីស្ងប់ចិត្តទាំងអស់ ។ កាលបើដូច្នេះហើយ គួរធ្វើទុកក្នុងចិត្តដោយឧបាយដែលត្រូវ គឺឲ្យឃើញថាអារម្មណ៍ទាំងឡាយមានរូបសម្លេងជាដើមនោះ ដែលគួរស្រឡាញ់ គួរប្រាថ្នាជន្លេញជន្លចិត្ត ក៏ព្រោះចូលចិត្តថាស្រស់បស់មិនល្អទេ តែដែលឃើញថាស្រស់បស់ ថាល្អទៅវិញ ក៏ព្រោះការតាក់តែងបរិហារកាយដែលជាចំណែករូបប៉ុណ្ណោះ បើខ្វះការតាក់តែងជាដើមហើយ ការមិនស្រស់បស់ល្អអាចកើតប្រាកដឡើង ។ កាលឧស្សាហ៍ពិចារណាកំណត់យ៉ាងនេះហើយ ចិត្តក៏នឹងឃ្លាតចាកកាមច្ឆន្ទៈនោះបានតាមសមគួរព្រោះហេតុនោះ កាលបើនឹងមើលនឹងស្ដាប់ជាដើម ទើបគួរជាអ្នកចេះមើលចេះស្ដាប់ តទៅនឹងបានប្រយោជន៍មកពីការមើលការស្ដាប់នោះពុំខាន ។ សូម្បីនីវរណៈដទៃ ៗ កើតឡើងក៏គួរពិចារណាដោយឧបាយនេះដែរ ទាល់តែចិត្តដល់នូវសេចក្ដីស្ងប់ពិតប្រាកដ មានអាការស្រដៀងនឹងវង់ភ្លើងដែលនៅក្នុងអំពូល, កាលបើអប់រំចិត្តបានយ៉ាងនេះហើយឈ្មោះថាជាអ្នកមានចិត្តនៅលើ អំណាចនីវរណៈជាថ្នាក់ទី ២ នៃការអប់រំចិត្ត, តពីនេះទៅត្រូវពិចារណាប្រាព្ធសេចក្ដីកើតរលត់នៃសង្ខារញែកចេញឲ្យ ឃើញជាភាគជាចំណែកដោយគួរដល់វោហារថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ព្រមទាំងហេតុបច្ច័យ ដរាបដល់លះសេចក្ដីប្រកាន់ដោយអំណាចតណ្ហាមានៈទិដ្ឋិថា « នុះរបស់អាត្មាអញ នុះជាខ្លួនប្រាណរបស់អាត្មាអញ, » ដែលជាមគ៌ាឲ្យដល់នូវសេចក្ដីបរិសុទ្ធហ្មត់ចត់ផុតចាកទុក្ខទាំង ពួង, នេះឯងថ្នាក់ទីបំផុតនៃការអប់រំចិត្ត ។ មាន ត
ដោយ ស៊ិន ហ៊ាន ស្មៀននៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
