ព្រះសាស្ដា កាលគង់នៅវិហារជេតវនារាម ទ្រង់ប្រារព្ធការថ្វាយបរិក្ខារគ្រប់យ៉ាង ទើបត្រាស់ព្រះធម្មទេសនានេះ មានផ្ដើមថា សត្ត មេ រោហិតា មច្ឆា ដូច្នេះ
បានឮថា ក្នុងក្រុងសាវត្ថី មានកុដុម្ពិកៈម្នាក់ ត្រៀមការថ្វាយបរិក្ខារទានគ្រប់យ៉ាងដល់ភិក្ខុសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន បានឲ្យសាងមណ្ឌបត្រង់ទ្វារផ្ទះ ហើយនិមន្តភិក្ខុសង្ឃមានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ឲ្យគង់លើអាសនៈដ៏ប្រសើរ ក្នុងមណ្ឌបដែលបានចាត់ចែងល្អហើយ បានថ្វាយទានដ៏ប្រណីត មានរសដ៏ល្អផ្សេង ៗ ហើយនិមន្តឲ្យឆាន់រហូត ៧ ថ្ងៃ ក្នុងថ្ងៃទី ៧ បានថ្វាយបរិក្ខារទាំងពួង ដល់ភិក្ខុ ៥០០ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ។ ក្នុងវេលាធ្វើភត្តកិច្ចហើយ ព្រះសាស្ដា កាលទ្រង់នឹងធ្វើអនុមោទនា ទើបត្រាស់ថា ម្នាលឧបាសក អ្នកគួរធ្វើបីតិសោមនស្សចុះ ឈ្មោះថា ទាន នេះ ជាវង្សរបស់បោរាណបណ្ឌិតទាំង ឡាយ ព្រោះថា បោរាណបណ្ឌិតទាំងឡាយ បានបរិច្ចាគជីវិត ដល់យាចកអ្នកមកដល់ចំពោះមុខ សូម្បីជីវិតរបស់ខ្លួនក៏បានឲ្យហើយ ។ ឧបាសកនោះ ក៏ក្រាបទូលអារាធនា ទើបទ្រង់នាំអតីតនិទានមកជាសាធកៈដូចតទៅនេះ
ក្នុងអតីតកាល កាលព្រះបាទព្រហ្មទត្តសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុង នគរពារាណសី ព្រះពោធិសត្វបានកើតក្នុងកំណើតសត្វទន្សាយនៅក្នុងព្រៃ ។ ក៏ក្នុងព្រៃនោះ មានជើងភ្នំ ទន្លេ និងបច្ចន្តគ្រាម មករួមគ្នាត្រង់កន្លែងមួយ ។ សត្វ សូម្បីដទៃ ៣ ទៀត គឺ ស្វា ឆ្កែចចក និង ភេ បានជាសំឡាញ់របស់ទន្សាយនោះ ។ សត្វសូម្បីទាំង ៤ នោះ ជាបណ្ឌិតនៅរួមគ្នា កាន់យកចំណីក្នុងទីជាទីគោចរ របស់ខ្លួន ហើយមក ប្រជុំគ្នាក្នុងវេលាល្ងាច ។ សសបណ្ឌិតសម្ដែងធម៌ដោយការឲ្យឱវាទដល់សត្វទាំង ៣ ថា គប្បីឲ្យទាន គប្បីរក្សាសីល ធ្វើឧបោសថកម្ម ។ សត្វទាំង ៣ នោះ ទទួលឱវាទរបស់សសបណ្ឌិតនោះហើយ ចូលទៅកាន់គុម្ពឈើដែលជាទីអាស្រ័យរបស់ខ្លួនៗ ។ កាលកន្លងទៅយ៉ាងនេះ ក្នុងថ្ងៃមួយ ព្រះពោធិសត្វសម្លឹងមើលព្រះចន្ទ្រពេញវង់ ដឹងថា ថ្ងៃស្អែកជាថ្ងៃឧបោសថ ទើបពោលនឹងសត្វទាំង ៣ នេះថា ថ្ងៃស្អែកជាថ្ងៃឧបោសថ សូម្បីអ្នកទាំង ៣ ចូរសមាទានសីល រក្សាឧបោសថ ទានដែលអ្នកតាំងនៅក្នុងសីលឲ្យហើយ រមែងមានផលច្រើន ព្រោះហេតុនោះ កាលយាចកមកដល់ហើយ អ្នកទាំងឡាយ គប្បីឲ្យរសអាហារ ដែលគួរបរិភោគហើយទើបបរិភោគចុះ ។ សត្វទាំង ៣ នោះ ទទួលពាក្យហើយ នាំគ្នានៅក្នុងទីនៅរបស់ខ្លួនៗ ។ ក្នុងថ្ងៃបន្ទាប់ បណ្ដាសត្វទាំងនោះ ភេគិតថា យើងនឹងស្វែងរកចំណីអំពីព្រឹកព្រហាម ទើបទៅកាន់ច្រាំងទន្លេគង្គា ។
ចំណែកឆ្កែចចក កាលត្រាច់ស្វែងរកអាហារ បានឃើញសាច់ ២ ជ្រនួច ទន្សងមួយ និងដបទធិមួយ ក្នុងខ្ទមរបស់អ្នកចាំស្រែមួយរូប ក៏គិតថា ម្ចាស់របស់វត្ថុទាំងនេះមាន ឬមិនមាន ? ទើបស្រែកប្រកាស ៣ គ្រា មិនឃើញម្ចាស់របស់មក ទើបស៊កខ្សែសម្រាប់យួរដបទធិត្រង់ករបស់ខ្លួន យកមាត់ពាំសាច់ និងទន្សង នាំទៅរក្សាទុកក្នុងគុម្ពោតព្រៃដែលជាទីនៅរបស់ខ្លួន គិតថា នឹងបរិភោគកាលដល់វេលា ទើបដេកនឹកដល់សីលរបស់ខ្លួន ។
ចំណែកឯស្វាវិញ ចូលទៅកាន់ព្រៃសណ្ឌៈ នាំផ្លែស្វាយទុំមករក្សាទុកក្នុងគុម្ពឈើដែលជាទីនៅរបស់ខ្លួន គិតថានឹងបរិភោគកាលដល់វេលា ទើបដេកនឹកដល់សីលរបស់ខ្លួន ។ រីឯព្រះពោធិសត្វ នាកាលដេកក្នុងទីលំនៅរបស់ខ្លួន បានគិតថា យើងនឹងចេញចាកទីលំនៅ ក្នុងកាលប៉ុណ្ណោះ ហើយបរិភោគស្បូវភ្លាំង ហើយព្រះពោធិសត្វគិតទៀតថា យើងមិនអាចឲ្យស្មៅដល់យាចក អ្នកមកកាន់សំណាក់របស់យើង សូម្បីល្ង និងអង្ករជាដើមរបស់យើង ក៏មិនមាន បើយាចកនឹងមកកាន់សំណាក់របស់យើងសោត យើងនឹងឲ្យសាច់ ក្នុងរាងកាយរបស់យើង ។ ដោយតេជះនៃសីលរបស់ព្រះពោធិសត្វនោះ បណ្ឌុកម្ពលសិលាសនៈរបស់សក្កទេវរាជបានសម្ដែងអាការៈក្ដៅ [បានឮមកថា បណ្ឌុកម្ពលសិលាសនៈមានអាការៈក្ដៅ ព្រោះសក្កទេវរាជនឹងអស់អាយុ ឬ អស់បុណ្យ ១ ព្រោះសត្វដទៃដែលមានអានុភាពច្រើន ប្រាថ្នាស្ថានទីនោះ ១ ព្រោះតេជះនៃសីលរបស់សមណព្រាហ្មណ៍ដែលតាំងនៅក្នុងធម៌ ១ ។] ។ ស្ដេចសក្កៈនោះ កាលពិចារណាមើល ក៏ឃើញនូវហេតុនេះ ហើយទើបទ្រង់ត្រិះរិះថា យើងនឹងសាកល្បងស្ដេចទន្សាយ បានមកហើយកាន់សំណាក់នៃសត្វភេជាដំបូង បានក្លែងភេទជាព្រាហ្មណ៍ ហើយឈរនៅ ។ កាលភេពោលថា ម្នាលព្រាហ្មណ៍ អ្នកមកដើម្បីត្រូវការអ្វី ? ទើបពោលថា នែភេបណ្ឌិត ខ្ញុំគប្បីបានអាហារខ្លះ នឹងជាអ្នករក្សាឧបោសថ ធ្វើសមណធម៌ ។ ភេនោះពោលថា សាធុ ល្អហើយ ខ្ញុំនឹងឲ្យអាហារ ដល់លោក កាលចរចាជាមួយព្រាហ្មណ៍នោះ បានពោលគាថាទី ១ ថា
សត្ត មេ រោហិតា មច្ឆា ឧទកា ថលមុព្ភតា
ឥទំ ព្រាហ្មណ មេ អត្ថិ ឯតំ ភុត្វា វនេ វសា។
ខ្ញុំមានត្រីឆ្ពិន ៧ ដែលព្រានស្ទូចស្រង់ឡើង ពីទឹកដាក់លើគោក ម្នាលព្រាហ្មណ៍ នេះរបស់ខ្ញុំ អ្នកចូរបរិភោគរបស់នេះ ហើយ (ចម្រើនសមណធម៌) នៅក្នុងព្រៃចុះ ។
បណ្ដាបទទាំងនោះ បទថា ថលមុព្ភតា សេចក្ដីថា សូម្បីដែលនាយព្រានស្ទូចឡើងអំពីទឹករក្សាទុកលើទីគោក ។ បទថា ឯតំ ភុត្វា សេចក្ដីថា លោកចូរចម្អិនមច្ឆាហារដែលជារបស់ខ្ញុំនោះ ហើយបរិភោគចុះ កាលធ្វើសមណធម៌ ចូរអង្គុយត្រង់គល់ឈើ ដែលជាទីគួរត្រេកអរ ក្នុងព្រៃនេះចុះ ។
ព្រាហ្មណ៍ពោលថា រឿងនេះចូរលើកទុកសិនចុះ ខ្ញុំនឹងដឹងក្នុងកាលជាខាងក្រោយ ហើយទៅកាន់សំណាក់របស់ឆ្កែចចក សូម្បីឆ្កែចចកចេញមក ពោលថា លោកមកឈរ (ត្រង់នេះ) ដើម្បីត្រូវការអ្វី ? ព្រាហ្មណ៍ក៏ពោលយ៉ាងនោះដូចគ្នា ។ ឆ្កែចចកពោលថា សាធុ ល្អហើយ ខ្ញុំនឹងឲ្យ កាលចរចានឹងព្រាហ្មណ៍នោះ បានពោលគាថាទី ២ ថា
ទុស្ស មេ ខេត្តបាលស្ស រត្តិភត្តំ អបាភតំ
មំសសូលា ច ទ្វេ គោធា ឯកញ្ច ទធិវារកំ
ឥទំ ព្រាហ្មណ មេ អត្ថិ ឯតំ ភុត្វា វនេ វសា។
ភត្តរបស់អ្នករក្សាស្រែឯណោះ គឺសាច់ពីរជ្រនួចផង ទន្សងមួយផង ដបទធិមួយផង ខ្ញុំបាននាំមកក្នុងវេលាយប់ ម្នាលព្រាហ្មណ៍ នេះរបស់ខ្ញុំ អ្នកចូរបរិភោគរបស់នេះ ហើយ (ចម្រើនសមណធម៌) នៅក្នុងព្រៃចុះ ។
បណ្ដាបទទាំងនោះ បទថា ទុស្ស មេ សេចក្ដីថា អ្នករក្សាស្រែ ដែលនៅ ក្នុងទីមិនឆ្ងាយពីយើង គឺទីនោះ ។ បទថា អបាភតំ ប្រែថា នាំមកហើយ ។ បទថា សសូលា ច ទ្វេ គោធា សេចក្ដីថា សាច់អាំង ២ ជ្រនួចដែលនៅលើរងើក ភ្លើង និងទន្សង ១ ក្បាល ។ បទថា ទធិវារកំ បានដល់ ដបទឹកដោះជូរ ។ បទថា ឥទំ ជាដើមទៅមានសេចក្ដីថា យើងមានវត្ថុនេះ គឺមានប្រមាណប៉ុណ្ណេះ លោកចូរចម្អិនវត្ថុនេះសូម្បីទាំងអស់ ដោយការធ្វើឲ្យឆ្អិនតាមសេចក្ដីពេញចិត្ត ហើយបរិភោគ និងជាអ្នកសមាទានឧបោសថ អង្គុយត្រង់គល់ឈើដែលជាទីមនោរម្យ ធ្វើសមណធម៌នៅក្នុងព្រៃនេះចុះ ។
ព្រាហ្មណ៍ពោលថា រឿងនេះចូរលើកទុកសិនចុះ ខ្ញុំនឹងដឹងក្នុងកាលជាខាងក្រោយ ហើយទៅកាន់សំណាក់របស់ស្វា សូម្បីស្វានោះពោលថា លោកមកឈរ (ត្រង់នេះ) ដើម្បីត្រូវការអ្វី ? ព្រាហ្មណ៍ក៏ពោលយ៉ាងនោះដូចគ្នា ។ ស្វាពោលថា សាធុ ល្អហើយ ខ្ញុំនឹងឲ្យ កាលចរចានឹងព្រាហ្មណ៍នោះ បានពោលគាថាទី ៣ ថា
អម្ពបក្កំ ទកំ សីតំ សីតច្ឆាយា មនោរមា
ឥទំ ព្រាហ្មណ មេ អត្ថិ ឯតំ ភុត្វា វនេ វសា។
ផ្លែស្វាយទុំ ទឹកត្រជាក់ ទីមានម្លប់ត្រជាក់ ជាទីគាប់ចិត្ត ម្នាលព្រាហ្មណ៍ នេះជារបស់ខ្ញុំ អ្នកចូរបរិភោគរបស់នេះ ហើយ (ចម្រើនសមណធម៌) នៅក្នុងព្រៃចុះ ។
បណ្ដាបទទាំងនោះ បទថា អម្ពបក្កំ បានដល់ ផ្លៃស្វាយទុំដ៏ឆ្ងាញ់ ។ បទថា ទកំ សីតំ បានដល់ ទឹកនៃទន្លេគង្គាដ៏ត្រជាក់ ។ បទថា ឯតំ ភុត្វា សេចក្ដីថា ម្នាលព្រាហ្មណ៍ លោកចូរបរិភោគផ្លែស្វាយនេះ និងផឹកទឹកត្រជាក់នេះ អង្គុយត្រង់គល់ឈើដែលជាទីរីករាយ ហើយធ្វើសមណធម៌នៅក្នុងព្រៃនេះចុះ ។
ព្រាហ្មណ៍ពោលថា រឿងនេះចូរលើកទុកសិនចុះ ខ្ញុំនឹងដឹងក្នុងកាលជាខាងក្រោយ ហើយទៅកាន់សំណាក់របស់សសបណ្ឌិត សូម្បីសសបណ្ឌិតនោះពោលថា លោកមកឈរ (ត្រង់នេះ) ដើម្បីត្រូវការអ្វី ? ព្រាហ្មណ៍ក៏ពោលយ៉ាងនោះដូចគ្នា ។ ព្រះពោធិសត្វ បានស្ដាប់ដូចនោះ ក៏មានសេចក្ដីរីករាយសោមនស្សពោលថា ម្នាលព្រាហ្មណ៍ លោកមកកាន់សំណាក់របស់យើងដើម្បីត្រូវការអាហារ ជាការល្អហើយ ថ្ងៃនេះយើងនឹងឲ្យទានដែលយើងមិនធ្លាប់ឲ្យ លោកជាអ្នកមានសីល មិនធ្វើបាណាតិបាត លោកចូរទៅប្រមូលឈើផ្សេងៗ មកបង្កជារងើកភ្លើង ហើយចូរប្រាប់ដល់យើង យើងនឹងលះខ្លួនលោតចុះក្នុងរងើកភ្លើង កាលរាងកាយរបស់យើងឆ្អិនហើយ លោកចូរបរិភោគសាច់ ហើយធ្វើសមណធម៌ កាលចរចានឹងព្រាហ្មណ៍នោះ ទើបពោលគាថាទី ៤ ថា
ន សសស្ស តិលា អត្ថិ ន មុគ្គា នបិ តណ្ឌុលា
ឥមិនា អគ្គិនា បក្កំ មមំ ភុត្វា វនេ វសា។
ទន្សាយមិនមានល្ង មិនមានសណ្ដែក មិនមានអង្ករទេ អ្នកចូរបរិភោគ នូវខ្ញុំដែលឆ្អិនដោយភ្លើងនេះ ហើយ (ចម្រើនសមណធម៌) នៅក្នុងព្រៃចុះ ។
បណ្ដាបទទាំងនោះ បទថា មមំ ភុត្វា សេចក្ដីថា លោកចូរបរិភោគយើង ដែលឆ្អិនដោយភ្លើងដែលយើងប្រាប់ឲ្យលោកបង្កឡើងនេះ ហើយចូរនៅក្នុងព្រៃនេះ ធម្មតាថារាងកាយរបស់ទន្សាយមួយ រមែងញ៉ាំងជីវិតរបស់បុរសម្នាក់ ឲ្យប្រព្រឹត្តទៅបាន ។ ស្ដេចសក្កៈ បានស្ដាប់ពាក្យរបស់សសបណ្ឌិតនោះហើយ ទើបនិម្មិតគំនរ រងើកភ្លើងមួយ ដោយអានុភាពរបស់ខ្លួន ហើយប្រាប់ដល់ព្រះពោធិសត្វ ព្រះពោធិសត្វនោះ ក្រោកឡើងអំពីទីលំនៅដែលជាស្បូវភ្លាំងរបស់ខ្លួនហើយ ទៅកាន់គំនររងើកភ្លើងនោះ គិតថា បើសត្វតូចៗ ក្នុងរវាងរោមរបស់យើងមាន សត្វទាំងនោះ ចូរកុំស្លាប់ឡើយ ហើយរលាស់ខ្លួន ៣ ដង បានញ៉ាំងសរីរៈទាំងអស់ ឲ្យតម្កល់ទុកក្នុងប្រធាននៃទាន លោតចុះហើយក្នុងគំនររងើកភ្លើង ដោយចិត្តរីករាយ បីដូចជារាជហង្ស ដែលលោតចុះក្នុងស្រះឈូក ។ តែភ្លើងនោះមិនអាចធ្វើសេចក្ដីក្ដៅសូម្បីប៉ុនរណ្ដៅរោម ក្នុងរាងកាយរបស់ព្រះពោធិសត្វ ហាក់បីដូចជាចូលទៅក្នុងបន្ទប់ទឹកកកដូច្នោះ ។ លំដាប់នោះ ព្រះពោធិសត្វហៅសក្កទេវរាជមកពោលថា ម្នាលព្រាហ្មណ៍ ភ្លើងដែលលោកបង្កឡើងនេះ ត្រជាក់ណាស់ មិនអាចធ្វើសេចក្ដីក្ដៅ សូម្បីប៉ុនរណ្ដៅរោមក្នុងរាងកាយរបស់ខ្ញុំឡើយ អ្នកឈ្មោះអ្វី ? ស្ដេចសក្កៈពោលថា ម្នាលសសបណ្ឌិត យើងមិនមែនជាព្រាហ្មណ៍ យើងជាសក្កទេវរាជ មកដើម្បីនឹងសាកល្បងលោក ។ ព្រះពោធិសត្វបន្លឺស
ព្រះសាស្ដា កាលទ្រង់នាំព្រះធម្មទេសនានេះមកហើយ ទើបទ្រង់ប្រកាសសច្ចៈ ប្រជុំជាតក ក្នុងទីបំផុតនៃការប្រកាសសច្ចៈ គហបតីអ្នកថ្វាយបរិក្ខារគ្រប់យ៉ាង បានតាំងនៅក្នុងសោតាបត្តិផល ។ ភេ ក្នុងកាលនោះ បានមកជាអានន្ទ ។ ឆ្កែចកក បានមកជាមោគ្គល្លាន ។ ស្វា បានមកជាសារីបុត្រ ។ សក្កទេវរាជ បានមកជាអនុរុទ្ធ ។ ចំណែកសសបណ្ឌិត បានមកជាតថាគត ដូច្នេះឯង ។
ចប់ សសបណ្ឌិតជាតក ។ (បិដកលេខ ៥៨ ទំព័រ ២០២។)
